ORGANİK HALEJEN TAYİNİ (AOX)
Organik Halojen Tayini, çevre analizlerinde ve su kalitesi değerlendirmelerinde kritik öneme sahip bir parametredir. AOX, İngilizce “Adsorbable Organic Halogens” ifadesinin kısaltmasıdır ve Türkçede “Adsorbe Edilebilir Organik Halojenler” anlamına gelir. Bu terim, suda veya atık sularda bulunan, adsorbe edilebilen ve organik yapıya sahip halojen elementlerini (klor, brom, iyot gibi) ifade eder. Organik halojen bileşikleri, genellikle endüstriyel faaliyetler, pestisit kullanımı, dezenfeksiyon yan ürünleri ve çeşitli kimyasal prosesler sonucu çevreye salınan, doğada kalıcı ve toksik özellikler taşıyan bileşiklerdir.
AOX tayini, çevresel örneklerdeki organik halojen bileşiklerinin toplam miktarını belirlemek amacıyla yapılan analitik bir yöntemdir. Bu yöntem, özellikle atık su arıtma tesislerinde, endüstriyel deşarjlarda ve içme suyu kaynaklarında kirleticilerin izlenmesi için kullanılır. AOX, tek tek bileşiklerin analizinden ziyade, örnekteki tüm adsorbe edilebilir organik halojenlerin toplam konsantrasyonunu ölçer. Bu sayede, çevre kirliliğinin genel durumu hakkında hızlı ve kapsamlı bilgi sağlar.
AOX bileşenleri, organik moleküllere bağlı halojen atomlarını içerir. Bu bileşikler arasında poliklorlu bifeniller (PCB’ler), klorlu pestisitler, bromlu alev geciktiriciler ve dezenfeksiyon yan ürünleri gibi birçok zararlı madde bulunabilir. Bu maddeler, biyobirikim yoluyla canlı organizmalarda birikebilir ve ekosistem ile insan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Özellikle klorlu organik bileşikler, çevrede uzun süre kalıcı olmaları ve toksik etkileri nedeniyle çevre yönetiminde önemli bir risk faktörüdür.
AOX tayin yöntemi, genellikle üç temel aşamadan oluşur: örnek hazırlama, adsorpsiyon ve analitik ölçüm. İlk aşamada, su veya atık su örneği alınır ve organik halojenlerin adsorbe edilmesi için aktif karbon kullanılır. Aktif karbon, örnekteki organik halojen bileşiklerini yüzeyinde tutar. Daha sonra, adsorbe edilen bileşikler uygun kimyasal işlemlerle ayrıştırılır ve halojen elementlerinin miktarı belirlenir. Bu ölçüm genellikle mikro-Kjeldahl cihazları veya halojen analizörleri kullanılarak yapılır. Sonuçlar, miligram/litre (mg/L) veya mikrogram/litre (µg/L) cinsinden ifade edilir.
AOX analizinin önemi, çevresel kirliliğin kontrolü ve yönetiminde yadsınamaz. Organik halojen bileşikleri, doğada parçalanma süreleri uzun olan, biyolojik olarak zor ayrışan ve toksik etkileri yüksek maddelerdir. Bu nedenle, AOX seviyelerinin izlenmesi, su kaynaklarının korunması, atık su arıtma proseslerinin etkinliğinin değerlendirilmesi ve çevre mevzuatlarına uyum sağlanması açısından gereklidir. Ayrıca, AOX tayini, çevresel risk değerlendirmelerinde ve kirlilik kaynaklarının belirlenmesinde önemli bir araçtır.
AOX ve çevre mevzuatı açısından da büyük bir öneme sahiptir. Birçok ülke, atık su deşarj standartlarında AOX sınır değerleri belirlemiş ve bu değerlerin aşılmaması için sıkı denetimler uygulamaktadır. Bu bağlamda, endüstriyel tesisler AOX emisyonlarını minimize etmek için ileri arıtma teknolojileri kullanmakta ve çevre dostu üretim süreçlerine yönelmektedir. AOX tayini, bu süreçlerin etkinliğinin izlenmesi ve raporlanmasında temel bir parametre olarak yer alır.
AOX bileşiklerinin çevresel etkileri arasında ekosistemlerin bozulması, su canlılarının toksik etkilenmesi ve insan sağlığında çeşitli riskler bulunmaktadır. Özellikle