EITI – ŞEFFAFLIK İÇİN HÜKÜMETLER ARASI GİRİŞİM
EITI (Extractive Industries Transparency Initiative), doğal kaynakların yönetiminde şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkesini güçlendirmeyi amaçlayan uluslararası bir hükümetler arası girişimdir. 2002 yılında kurulmuş olan bu inisiyatif, özellikle madencilik, petrol ve doğal gaz sektörlerinde faaliyet gösteren ülkelerde, doğal kaynak gelirlerinin yönetiminde yolsuzlukla mücadele etmek ve kaynakların sürdürülebilir kalkınmaya katkısını artırmak için tasarlanmıştır. EITI, hükümetler, şirketler ve sivil toplum kuruluşları arasında iş birliği sağlayarak, doğal kaynak gelirlerinin şeffaf bir şekilde raporlanmasını ve kamuoyuna açık olmasını zorunlu kılar.
EITInin temel amacı, doğal kaynakların çıkarılması ve gelirlerinin yönetilmesinde şeffaflık sağlayarak, bu gelirlerin yolsuzluk, kötü yönetim ve kaynakların kötüye kullanımı risklerini azaltmaktır. Bu bağlamda, EITI ülkeleri, doğal kaynaklardan elde edilen gelirlerin hükümet bütçesine nasıl aktarıldığını, bu gelirlerin nasıl harcandığını ve kamu yararına nasıl kullanıldığını düzenli olarak raporlamak zorundadır. Bu raporlar, bağımsız denetçiler tarafından doğrulanır ve kamuoyuna açık şekilde yayımlanır. Böylece, vatandaşlar, medya ve diğer paydaşlar, doğal kaynak gelirlerinin yönetimini izleyebilir ve hesap sorabilir hale gelir.
EITI süreci, üç ana paydaş grubunun – hükümetler, şirketler ve sivil toplum – aktif katılımını gerektirir. Bu paydaşlar, çok paydaşlı grup (MSG) adı verilen bir platformda bir araya gelerek, raporlama standartlarının belirlenmesi, veri toplama ve analiz süreçlerinin yürütülmesi, raporların yayımlanması ve sonuçların değerlendirilmesi gibi faaliyetleri ortaklaşa yürütürler. Bu iş birliği modeli, farklı çıkar gruplarının sürece dahil edilmesini ve karar alma mekanizmalarının demokratikleşmesini sağlar.
EITI standartları, doğal kaynak gelirlerinin şeffaflığını sağlamak için kapsamlı ve detaylı kurallar içerir. Bu standartlar, hükümetlerin doğal kaynaklardan elde ettikleri gelirleri, şirketlerin ise bu kaynaklar için yaptıkları ödemeleri raporlamasını zorunlu kılar. Raporlama kapsamı, lisans ve ruhsat ücretleri, üretim payları, vergiler, kâr payları, imtiyazlar ve diğer mali yükümlülükleri kapsar. Ayrıca, raporlar, doğal kaynak sektöründeki gelir akışlarının şeffaflığını artırmak için detaylı finansal veriler ve analizler içerir.
EITInin uygulanması, ülkelerin doğal kaynak yönetiminde önemli reformlar yapmasını teşvik eder. Bu reformlar arasında, kamu maliyesinin güçlendirilmesi, yolsuzlukla mücadele mekanizmalarının geliştirilmesi, yerel toplulukların ve sivil toplumun karar alma süreçlerine katılımının artırılması ve doğal kaynak gelirlerinin sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda kullanılması yer alır. Böylece, EITI, doğal kaynakların ekonomik büyüme, yoksullukla mücadele ve sosyal adalet için bir araç olarak kullanılmasını destekler.
EITInin küresel etkisi, birçok ülkenin bu standartları benimsemesi ve uygulamasıyla giderek artmaktadır. Uyumlu ülkeler, EITI standartlarına uygun olarak düzenli raporlar yayımlamakta ve bu raporlar aracılığıyla doğal kaynak gelirlerinin yönetiminde şeffaflık sağlamaktadır. Bu durum, uluslararası yatırımcıların güvenini artırmakta, yer