AOX (Adsorblanabilir Organik Halojenler)
AOX, çevre bilimleri ve kimya alanında önemli bir parametre olarak kabul edilen, adsorblanabilir organik halojenler ifadesinin kısaltmasıdır. Bu terim, su ve atık su analizlerinde, özellikle endüstriyel ve belediye atık sularında bulunan, organik bileşikler içerisinde yer alan ve halojen elementleri (klor, brom, iyot gibi) içeren maddelerin toplam miktarını belirtir. AOX, çevresel kirlilik ve toksisite açısından kritik bir göstergedir çünkü bu bileşikler, doğada zor parçalanan, biyobirikim yapabilen ve ekosistemler üzerinde olumsuz etkiler yaratabilen kalıcı organik kirleticiler arasında yer alır.
AOX terimi, özellikle klorlu organik bileşikler açısından önem taşır. Bu bileşikler, endüstriyel proseslerde, özellikle kağıt ve selüloz endüstrisinde, tekstil boyama işlemlerinde, pestisit üretiminde ve çeşitli kimyasal sentezlerde yaygın olarak kullanılır. Bu süreçler sonucunda açığa çıkan ve atık sulara karışan organik halojen bileşikleri, çevreye salındığında su kaynaklarının kirlenmesine, biyolojik çeşitliliğin azalmasına ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. AOX, bu tür kirleticilerin toplam konsantrasyonunu ölçmek için kullanılan bir parametredir ve çevre yönetimi açısından kritik bir rol oynar.
AOX ölçümü, genellikle su ve atık su örneklerinde bulunan organik halojen bileşiklerin adsorpsiyon yoluyla belirlenmesini içerir. Bu yöntem, örnek içerisindeki organik halojenlerin aktif karbon gibi adsorbanlar tarafından tutulmasını ve ardından bu adsorbanların yakılarak halojenlerin miktarının belirlenmesini kapsar. Bu sayede, AOX değeri, suyun veya atık suyun içerdiği toplam adsorblanabilir organik halojen miktarını mg/L veya µg/L cinsinden verir. AOX analizi, çevre laboratuvarlarında standart yöntemlerle gerçekleştirilir ve bu parametre, atık su arıtma tesislerinin performans değerlendirilmesinde, çevresel risk analizlerinde ve yasal düzenlemelerde önemli bir kriter olarak kullanılır.
AOX bileşenleri, doğada biyolojik olarak parçalanmaya dirençli olmaları nedeniyle, çevresel kalıcılık gösterirler. Bu durum, özellikle sucul ekosistemlerde birikim ve toksik etkiler yaratma potansiyelini artırır. AOX bileşenleri arasında yer alan bazı klorlu organik bileşikler, kanserojen, mutajen ve hormon bozucu etkiler gösterebilir. Bu nedenle, AOX seviyelerinin kontrol altında tutulması, hem ekosistem sağlığı hem de insan sağlığı açısından büyük önem taşır. Ayrıca, AOX bileşenlerinin varlığı, atık su arıtma süreçlerinde kullanılan biyolojik arıtma sistemlerinin etkinliğini azaltabilir ve arıtma sonrası çevreye verilen suyun kalitesini düşürebilir.
Çevre koruma mevzuatlarında, AOX parametresi birçok ülkede atık su deşarj standartları arasında yer almaktadır. Bu standartlar, endüstriyel tesislerin atık su deşarjlarında AOX konsantrasyonlarını belirli sınırlar içinde tutmalarını zorunlu kılar. Böylece, çevreye verilen zararlı organik halojen bileşiklerin miktarı azaltılarak, su kaynaklarının korunması hedeflenir. AOX ölçümleri, aynı zamanda çevresel izleme programlarında, kirlilik kaynaklarının tespiti ve kontrolü için de kullanılır.
AOX bileşiklerinin azaltılması için çeşitli arıtma teknolojileri geliştirilmiştir. Bunlar arasında aktif karbon adsorpsiyonu, kimyasal oksidasyon, <