Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), bir projenin veya faaliyetlerin çevre üzerindeki potansiyel etkilerini sistematik bir şekilde değerlendirerek, bu etkilerin önceden tahmin edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması amacıyla uygulanan bir süreçtir. ÇED, çevresel sorunların önlenmesi, doğal kaynakların korunması ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması açısından kritik bir öneme sahiptir. Bu süreç, genellikle büyük ölçekli inşaat projeleri, sanayi tesisleri, enerji santralleri ve altyapı geliştirme projeleri gibi çevresel etkileri olabilecek faaliyetler için zorunlu hale getirilmiştir.
ÇED süreci, genellikle birkaç aşamadan oluşur. İlk aşama, projenin tanımlanması ve kapsamının belirlenmesidir. Bu aşamada, projenin amacı, kapsamı, uygulanacağı yer ve beklenen çıktılar gibi bilgiler derlenir. Ardından, projenin çevresel etkilerinin belirlenmesi için mevcut çevre durumu hakkında veri toplanır. Bu veriler, hava kalitesi, su kaynakları, toprak durumu, biyoçeşitlilik ve sosyal yapı gibi faktörleri içerir.
Sonraki aşama, etki analizi olarak adlandırılır. Bu aşamada, projenin çevresel, sosyal ve ekonomik etkileri detaylı bir şekilde incelenir. Olumsuz etkiler kadar olumlu etkiler de değerlendirilir. Örneğin, bir sanayi tesisinin açılması enerji üretimini artırabilirken, aynı zamanda hava kirliliği ve gürültü gibi olumsuz etkiler de yaratabilir. Bu aşamada, çeşitli senaryolar üzerinden projelerin etkileri simüle edilerek, en kötü senaryoya karşı hazırlıklar yapılır.
ÇED sürecinin önemli bir parçası kamu katılımıdır. Proje ile ilgili yerel halkın, sivil toplum kuruluşlarının ve diğer paydaşların görüşlerinin alınması, çevresel etki değerlendirmesinin şeffaf ve adil bir şekilde yürütülmesini sağlar. Kamu katılımı, potansiyel çevresel etkiler hakkında daha fazla bilgi edinilmesine ve bu etkilerin azaltılmasına yönelik önerilerin geliştirilmesine yardımcı olur.
Ayrıca, önlem önerileri aşaması da ÇED sürecinin önemli bir parçasıdır. Bu aşamada, belirlenen olumsuz etkilerin azaltılması veya ortadan kaldırılması için çeşitli önlemler geliştirilir. Örneğin, hava kalitesini korumak için filtreleme sistemleri kullanılabilir, su kaynaklarının korunması için ise su yönetimi stratejileri geliştirilebilir. Bu öneriler, projenin çevresel etkilerini en aza indirmeye yönelik somut adımları içerir.
ÇED sürecinin son aşaması, değerlendirme raporu hazırlanmasıdır. Bu rapor, projenin potansiyel çevresel etkilerini, kamu katılımı sürecini ve alınacak önlemleri içeren kapsamlı bir belgedir. ÇED raporu, yetkili otoriteler tarafından incelenerek, projenin onaylanıp onaylanmayacağına karar verilir. Onay süreci sonrasında, projenin uygulanması aşamasında, belirlenen önlemlerin hayata geçirilmesi için denetim mekanizmaları devreye girer.
ÇED, yalnızca çevresel etkilerin değerlendirilmesi ile kalmayıp, aynı zamanda sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşılmasında da önemli bir rol oynamaktadır. Bu süreç, çevresel koruma ile ekonomik kalkınma arasında bir denge kurmayı amaçlar. Sürdürülebilirlik ilkesini temel alan ÇED, gelecek nesillere daha yaşanabilir bir dünya bırakmayı hedefler. ÇED uygulamaları, ülkeden ülkeye farklılık gösterse de, genel olarak çevresel yönetim ve koruma politikalarının bir parçası olarak kabul edilmektedir.