KARBON TİCARETİ YOLUYLA UYUM MEKANİZMALARI
Karbon ticareti yoluyla uyum mekanizmaları, küresel iklim değişikliği ile mücadelede sera gazı emisyonlarının azaltılmasını teşvik eden, uluslararası düzeyde oluşturulmuş piyasa tabanlı araçlar ve stratejiler bütünüdür. Bu mekanizmalar, ülkelerin ve işletmelerin karbon emisyonlarını sınırlandırmalarına, azaltmalarına veya dengelemelerine olanak sağlayarak, ekonomik verimlilik ve çevresel sürdürülebilirlik arasında denge kurmayı amaçlar. Karbon ticareti, esasen bir emisyon ticaret sistemi (ETS) çerçevesinde işler ve bu sistemde belirli bir emisyon kotası tahsis edilir; bu kota dahilinde kalanlar karbon kredisi satabilir, aşanlar ise ek kredi satın almak zorundadır.
Uyum mekanizmaları kavramı, özellikle Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) ve Kyoto Protokolü kapsamında geliştirilmiş olup, ülkelerin sera gazı emisyonlarını azaltma hedeflerine ulaşmalarını kolaylaştırmak için tasarlanmıştır. Bu mekanizmalar, Ortak Uygulama (JI), Temiz Kalkınma Mekanizması (CDM) ve Emisyon Ticareti (ET) olmak üzere üç ana başlıkta toplanır. Ortak Uygulama, gelişmiş ülkeler arasında emisyon azaltım projelerinin gerçekleştirilmesini sağlar; Temiz Kalkınma Mekanizması, gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelerde sürdürülebilir kalkınma projeleri yoluyla emisyon azaltımı yapmalarına olanak tanır; Emisyon Ticareti ise ülkeler arasında emisyon haklarının alınıp satılmasını mümkün kılar.
Bu mekanizmalar, sera gazı emisyonlarının maliyet etkin bir şekilde azaltılmasını hedefler. Örneğin, bir ülkede emisyon azaltımı yapmak diğerine göre daha pahalıysa, daha ucuz olan ülkede proje gerçekleştirilip elde edilen karbon kredileri, daha pahalı ülkede kullanılarak toplam maliyet düşürülür. Böylece, küresel ölçekte emisyon azaltımı sağlanırken, ekonomik kaynakların etkin kullanımı mümkün olur. Ayrıca, karbon ticareti yoluyla uyum mekanizmaları, teknoloji transferi, sürdürülebilir kalkınma ve çevresel farkındalık gibi yan faydalar da sunar.
Karbon ticareti sistemleri, genellikle karbon piyasaları olarak adlandırılan platformlarda işlem görür. Bu piyasalar, zorunlu piyasa (regülasyonlara tabi) ve gönüllü piyasa olmak üzere ikiye ayrılır. Zorunlu piyasalarda, hükümetler veya uluslararası anlaşmalar tarafından belirlenen emisyon sınırları ve kurallar geçerlidir. Gönüllü piyasalarda ise şirketler veya bireyler, çevresel sorumluluklarını göstermek veya marka değerlerini artırmak amacıyla karbon kredisi alım-satımı yapabilirler.
Karbon ticareti yoluyla uyum mekanizmalarının etkinliği, şeffaflık, doğrulanabilirlik ve hesap verebilirlik ilkelerine dayanır. Emisyon azaltım projelerinin gerçek, kalıcı ve ek olması gerekir; yani projeler olmadan gerçekleşmeyecek emisyon düşüşleri olarak tanımlanmalıdır. Bu nedenle, uluslararası standartlar ve sertifikasyon sistemleri geliştirilmiş, projelerin izlenmesi, raporlanması ve doğrulanması (MRV – Monitoring, Reporting, Verification) süreçleri titizlikle uygulanmaktadır.
Ancak karbon ticareti yoluyla uyum mekanizmaları, bazı eleştirilerle de karşılaşmaktadır. Bunlar arasında, emisyon kaçakları (bir bölgede azaltılan emisyonun başka bir bölgede artması), etik sorunlar (gelişmekte olan ülkelerde sosyal ve çevresel etkiler),